استاد دانشگاه تهران و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.
چکیده
نوشتار حاضر، دیدگاه آیۀالله وحید بهبهانی دربارۀ جبر و اختیار را به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس تنها رسالۀ او در این باره، بررسی میکند. وحید بهبهانی در رسالۀ «جبر و اختیار» در صدد اثبات و تحلیل اختیار و ردّ جبر است. او مهمترین مانع در راه اثبات اختیار را ضرورتِ علیت میداند. وی ضرورت به معنای حکم ضروری بر صدور فعل بر اساس قرائن را میپذیرد و با اختیار قابل جمع میداند، اما ضرورتِ صدور فعل به معنای محال بودنِ عدم صدور آن را نمیپذیرد. به اعتقادِ او هرچند برای صدور فعل، مرجّح لازم است، اما این مرجح، قدرت انسان بر ترک را از بین نمیبرد. او فعل را هم محتاج فاعل میداند و هم مرجّح، و مرجّح، فاعل را مجبور به فعل نمیکند. وحید بهبهانی به تفصیل به اشکالات نظریۀ خود پرداخته و به آنها پاسخ میدهد.