1
استادتمام گروه فلسفۀ دانشگاه تهران (پردیس فارابی) و رییس انجمن کلام اسلامی حوزه
2
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه خوارزمی
چکیده
ملارجبعلی تبریزی، رهبر جریان فلسفیِ مقابل حکمت متعالیه، در بحث اسما و صفات، دیدگاه کاملاً متفاوتی با حکمت متعالیه، و نزدیک به دیدگاه کلامی دارد. او با نفی هر گونه سنخیت بین واجب و ممکن، و اعتقاد به تباین محض بین خدا و خلق، و نیز اعتقاد به اشتراک لفظی و نفی اشتراک معنوی در وجود و صفت واجب و ممکن، در وجودشناسی صفات، به نظریۀ نفی صفات و نیابت ذات از صفات میرسد. در معناشناسی صفات، از نظر وی چون هیچ مفهومی حکایتگر از ذات و کمالات خداوند نیست، الهیات اثباتی قابل قبول نیست. او سه نوع الهیات سلبی، فعلی و کارکردی را مطرح میکند که بر اساس آنها، بازگشت اسمای الهی یا به سلب نقایص است یا به ایجاد کمال، و یا به کارکرد کمال. اما با طرح اینگونه الهیات، مسائل و اشکالاتی مطرح میشود؛ نظیر: لزوم ارتفاع نقیضین، لزوم درج واسطه بین سلب و ایجاب، و عدم امکان اثبات خداوند. ملارجبعلی بر اساس مبانی خود به این اشکالات پاسخ داده است و در واقع، این اشکالات بر اساس برخی مبانی که مورد پذیرش حکیم تبریز نیست، مطرح شده است. مهمترین نقص دیدگاه ملارجبعلی عدم توجه به معرفت فطری و قلبی خداست.